Waarom de digitale euro (CBDC) een publiek debat vereist. Monetaire geletterdheid #2
Wat is een CBDC?
Op de website van de ECB lezen we dat de ‘digitale euro’ gaat om een digitale vorm van contant geld, die door de centrale bank wordt uitgegeven en die voor iedereen in het eurogebied beschikbaar is. Het zou een aanvulling vormen op bankbiljetten en munten en Europeanen een extra betaalmiddel geven, dat bovendien voor iedereen (particulier) kostenvrij beschikbaar is. Het zou net als contant geld nu, overal in het eurogebied beschikbaar, veilig en privé zijn.[1] De ECB belooft ervoor te zorgen dat ook contant geld overal in het eurogebied geaccepteerd blijft.[2]
Waarom hebben we een digitale euro nodig?
De ECB geeft zelf twee redenen aan waarom de CBDC nodig is: (i) consumenten in het eurogebied zouden steeds meer de voorkeur geven aan elektronisch betalen in plaats van met contant geld en (ii) om de rol van publiek geld veilig te stellen.[3] Het is herkenbaar dat gebruiksgemak bij betalingen voor velen belangrijk is en dat vele digitale innovaties dit ondersteunen. Daarnaast neemt het gebruik van cash ook weer lichtjes toe. Wat bedoeld wordt met ‘de rol van publiek geld veilig stellen’, en hoe de CBDC daarin essentieel is wordt niet uitgelegd. Het principe ‘publiek geld’ wordt verder nog besproken.
“Publiek geld" speelt een cruciale rol om het privaat geld te kunnen vertrouwen op waarde, omdat iedereen weet dat een betaling en spaargeld kan omgezet worden naar hetzelfde bedrag aan biljetten en munten.”
Bovendien werd de Braziliaanse pilot van de centrale munt door een blackchainontwikkelaar ontcijferd, en bleek deze functies te bevatten om rekeningen te bevriezen en deblokkeren, en saldi te verhogen en verlagen. Deze functies kunnen aan en uit gezet worden, en kunnen hypothetisch soms van nut zijn, maar waarom werden ze geprogrammeerd? In elk geval zouden deze aspecten altijd openbaar moeten gemaakt worden en vooraf besproken met de bevolking (wat niet gebeurde).[6]
Ook professor Richard Werner, autoriteit op gebied van (centrale) banken houdt de ontwikkeling van de CBDC nauwlettend in de gaten. Hij heeft de bekommernis dat een programmeerbare CBDC zal gebruikt worden als een monetair instrument (negatieve rentevoeten, vervaldatum van geld) en in combinatie met digitale ID’s kan leiden tot het invoeren van o.a. (green) social credit scores.[7]
Publiek geld
Het ‘veilig stellen van de rol van publiek geld’ wordt door de ECB aangehaald als een belangrijke reden om de CBDC te ontwikkelen, naast haar argumentatie dat mensen steeds liever elektronisch betalen[8]. Maar wat is dit publiek geld eigenlijk? En bestaat er ook niet publiek geld?
Publiek versus privaat geld
Publiek geld is het fysieke geld dat in omloop is, de bankbiljetten en -munten in uw portemonnee. Het wordt geproduceerd en verdeeld in opdracht van de centrale bank en daarom ook wel centrale bankgeld genoemd[9]. Daarnaast is er nog privaat geld, dat door een commerciële bank wordt gecreëerd op het moment dat leningen uitgegeven worden. Dit ‘geld uit het niets’ wordt geplaatst op een elektronische bankrekening en
wordt giraal geld genoemd. Het "publiek geld" speelt een cruciale rol om het privaat geld te kunnen vertrouwen op waarde omdat iedereen weet dat een betaling en spaargeld kan omgezet worden naar hetzelfde bedrag aan centrale bankgeld (biljetten en munten).
Hoe publiek is de Europese Centrale Bank?
Het feit dat de ECB publiek geld uitgeeft maakt haar nog geen publieke instelling. Hoewel de nationale banken van de lidstaten de enige aandeelhouders van de ECB zijn klopt de stelling dat ze geen particuliere aandeelhouders heeft[10] niet. De Nationale Bank van België bijvoorbeeld, aandeelhouder van de ECB, is zelf voor 50% in private handen[11].
En hoewel de ECB beweert een onafhankelijk orgaan te zijn blijken de topfuncties ingevuld te worden uit een specifiek netwerk, van (ex-) politici, grootbanken en financiële NGO’s. Het instituut wordt geleid door niet verkozen bureaucraten, die een grote speelruimte hebben in een systeem zonder check and balances om erover te waken of zij wel het publiek vertegenwoordigen.
Waarom is digitaal publiek geld nodig?
De centrale bank zegt de digitale revolutie niet te willen missen en daarom ook publiek geld in digitale vorm te willen/moeten aanbieden. Het zou dus gaan om een elektronische equivalent van contant geld. Hieraan gekoppeld zou een verplichting komen voor elke handelaar (met extra kostprijs) om deze CBDC’s te aanvaarden, opdat iedereen overal op het grondgebied van de EU digitaal zou kunnen betalen.
Gezien het beperkte aandeel publiek geld in de totale geldhoeveelheid, de voordelen om een bepaalde hoeveelheid cash geld aan te houden (anonimiteit, onafhankelijkheid van technologie en financiële inclusie)[12] en de reeds bestaande toegankelijkheid van digitaal betalen in Europa lijkt de toegevoegde waarde op basis van deze argumenten beperkt, en is een verdere kosten-batenanalyse van dit dure megaproject van de ECB aangewezen.
Vervanger van cash?
De ECB belooft ervoor te zorgen dat ook contant geld overal in het eurogebied geaccepteerd blijft.[13] Wat nergens duidelijk gesteld wordt is wat dit betekent voor de hoeveelheid cash die beschikbaar blijft. Wordt het bedrag aan CBDC (max. 3000 EUR/persoon) naast de huidige hoeveelheid cash gecreëerd, of wordt cash langzaamaan vervangen door de CBDC? En hecht de burger nog geloof aan de belofte om contant geld te behouden? Sinds de Covid-maatregelen weten we immers dat rechtszekerheid in crisissituaties gemakkelijk ondergeschikt kan gemaakt worden aan een door de politiek of experten bepaald algemeen belang.
“Als de ECB geen democratisch instituut is, kan ze dan wel democratisch geld uitgeven?“
Waarom is het behoud van cash zo belangrijk, behalve als veilige back-up in geval van oorlog, of een black-out?[14] Het eenvoudige antwoord is dat elke digitale munt controleerbaar en programmeerbaar is. Enkele voorbeelden hieronder tonen aan wat dit in de praktijk zou kunnen betekenen.
- Arno Wellens haalt in een interview met Madelon Vos[16] aan dat reeds in 2015 de CBDC genoemd werd als middel voor het rentebeleid, namelijk om de heffing van een negatieve rente mogelijk te maken. In 2021 zou de Rabobank een rapport geschreven hebben waar gesproken werd over zowel de programmeerbaarheid van de digitale munt als het invoegen van een tijdslimiet, waardoor het geld na verloop van tijd minder waard zou worden of vervallen. Om dit instrument te laten werken moet men wel contant geld afschaffen, anders zouden mensen hun geld gewoon van de bank halen.
- Koen Schoors, professor economie aan de Ugent, uit in een artikel in Gazet van Antwerpen[16] zijn enthousiasme over de CBDC, o.a. omdat het een ‘uitgebreider monetair beleid’ zou toelaten. Hij haalt het voorbeeld aan van ‘groen helikoptergeld’, geld dat rechtstreeks aan de burger gegeven zou worden en enkel kan gebruikt worden voor bepaalde (groene) uitgaven. Het toont aan dat sommige academici (en ook beleidsmensen) er geen probleem in zien om het monetair beleid te politiseren. Terwijl dit een grove overtreding is van het basisprincipe ‘No taxation without representation’.
- In een artikel in Doorbraak[17] haalt Ivan Van de Cloot de truckerprotesten in Canada aan, waar premier Justin Trudeau in 2022 de bankrekeningen van betogers liet blokkeren. Ook de rekeningen van mensen die de truckers financieel steunden via GoFundMe of die sympathie voor de truckers hadden uitgesproken op sociale media, werden bevroren. Een recent precedent dat de realiteit van machtsmisbruik aantoont, en laat zien hoe ver machtshebbers bereid zijn te gaan om hun eigen agenda door te voeren.
Democratisch geld?
Artikel 7 van de statuten van de ECB[18] verklaart haar volledig onafhankelijk in de uitvoering van haar taken, niemand (ook geen nationale bank of regering, noch een ander EU orgaan) mag de werking van de ECB sturen of beïnvloeden. Dit betekent dat de ECB aan geen enkele regering in Europa of aan een democratisch gekozen vergadering verantwoording schuldig is. Ze staat boven hen, ze staat buiten de wet, en geen enkele openbare aanklager van welk land dan ook, kan bestraffen of vernietigen wat de ECB doet. Wat bijzonder ondemocratisch is en bijgevolg heel vreemd in een Westerse democratie. Volgens professor Richard Werner uitten zelfs centrale
bankiers privé dat ze zich zorgen maken over de buitensporige bevoegdheden van de ECB, en noemen het ‘het democratisch tekort’ van de ECB[19].
Als de ECB geen democratisch instituut is, kan ze dan wel democratisch geld uitgeven? Volgens professor Werner[20] niet, en hij suggereert dat we als bevolking best eens nadenken of we nog wel ECB geld willen, cash of anders. Wie in een democratie leeft kan ook democratisch geld eisen, wat geld zou zijn dat uitgegeven wordt door democratisch gekozen regeringen.
Waarom vereist de CBDC een publiek debat?
De ontwikkeling van de CBDC, of digitale euro, is niet alleen een zeer duur project, dat door de belastingbetaler betaald wordt, maar heeft de potentie om zowel het financieel systeem als het monetair systeem zoals we het kennen, ingrijpend te veranderen. Beweren dat dit niet zo zal zijn en dat het slechts gaat om een digitalisering van de euro gaat (vandaar de term digitale euro) is bijzonder misleidend.
- We betalen al decennia digitaal, dus het argument van digitale innovatie houdt geen steek, en rechtvaardigt nog minder de uitgaven die ermee gepaard gaan. Of het zoals belooft kostenvrij zal zijn valt nog af te wachten in de praktijk.Voor de handelaars zal het verplicht moeten aanvaarden van de CBDC in elk geval gaan om een extra systeem met dito kostprijs.
- Een functie van digitale cash was ook reeds voorzien in het initiële bitcoin-systeem zoals uitgetekend door de mysterieuze Satoshi Nakamoto. Alleen was het idee van Satoshi’s bitcoin om de decentraliseren, en houdt de digitale euro onvermijdelijk een centralisatie in. Moeten we dat willen, meer centralisatie in bankzaken? Zeker wanneer we weten dat elke digitale munt controleerbaar en programmeerbaar is?
- Deze mogelijkheden kunnen, zeker wanneer gecombineerd met het verdwijnen van cash geld, tot een ware revolutie leiden in zowel de financiële en bankwereld, als op gebied van monetaire politiek. We claimen hier niet dat het zo zal zijn, noch dat dit de intentie van de ECB is, maar het instrument dat ze voorstellen bevat wel de potentie. De potentie tot het instellen van social credit scores, het verlaten van het principe van ‘no taxation without representation’, de mogelijkheid om burgers te beperken in wat ze met hun eigen geld doen.
Een systeem dat deze mogelijkheden in zich draagt, intentioneel of niet (dat is niet het thema van deze blog), moet onderwerp zijn van een publiek debat. Meer zelfs, men kan zich afvragen of dit wel een goed ontwerp is. En of we de kracht van de groep, multidisciplinaire experts, en het debat niet nodig hebben om een beter systeem te ontwerpen.
Referenties:
[5] Ver, Roger. Hijacking bitcoin. The hidden story of BTC. Roger Ver, 2024.
[9] De Nederlandse Bank. Het monetaire instrumentarium van het Eurosysteem in onconventionele tijden. Occasionele studies volume 20-2. (2022)
[18] Protocol betreffende de statuten van het Europees stelsel van Centrale banken en van de Europese Centrale Bank.
